Taumbayan na ang hahatol: Batas at kasarinlan–ginahasa!

Pinoy Weekly, Vol. 6 Blg. 1
Enero 10, 2007 

Ilang-Ilang D. Quijano 

Higit pa sa pagsuko ng nahatulang rapist na si Lance Corporal Daniel Smith sa kustodiya ng Estados Unidos ang ginawa ng gobyernong Arroyo.  

Nagkakaisa ang mga mga makabayang personahe at dalubhasa sa batas, tambalang pagyurak sa Saligang Batas at kasarinlan ng bansa ang naganap noong mga huling araw ng 2006. Nagbabadya umano ito ng mas matinding krisis pampulitika sa taong kasalukuyan.

Hindi rin na maitatwa ang lumalakas na panawagan ng iba’t ibang sektor ng lipunan na irepaso, itigil, o ibasura ang VFA (Visiting Forces Agreement). Umano’y masisipat na labag sa 1987 Konstitusyon at makaisang-panig ang kasunduan, na kung may natitira pang kahihiyan ang gobyernong Arroyo, ay dapat putulin sa lalong madaling panahon.

Isa na namang ‘krimen’ ng Pangulo 

Halos aminin ng Pangulo ang para sa marami ay isa na namang nakasusulasok na katangian ng gobyernong Arroyo— na itataguyod nito ang paghahari ng interes ng US sa interes ng Pilipinas, sa anumang paraang kinakailangan. Kabilang na dito ang “paglapastangan, pag-alipusta at pagsuway” sa korte, ayon kay dating senador Wigberto Taňada, isa sa mga senador na bumoto para buwagin ang baseng militar ng US noong 1991.  

Humingi ng pag-unawa mula sa taumbayan si Pangulong Arroyo. Kinailangan umano niyang ipalipat si Smith sa kustodiya ng US para maiwasang magkaroon ng lamat sa pagitan ng relasyon ng Pilipinas at US sanhi ng hindi pagsunod ng bansa sa VFA, kasunduang militar ng dalawang bansa na sinandigan ng US para mabawi ng Amerika si Smith.  

Ngunit ayon kay dating Senate President Jovito Salonga,“impeachable offense” o krimeng maaring gawing batayan sa pagpapatalsik kay Arroyo ang desisyon hinggil kay Smith. Labag umano ito sa ilang probisyon ng Konstitusyon. 

Ayon sa Artikulo 7 ng Konstitusyon, dapat itaguyod ng Pangulo ang Saligang Batas at lahat ng mga umiiral na batas. Ngunit binalewala umano ni Pangulong Arroyo ang Rule of Law o pamamahala ng batas nang iutos ang pagpapalipat ni Smith sa kabila ng kawalan ng utos ng korte.  

Pangunahin na rito ang doktrina ng separation of powers of pagkakahiwalay ng kapangyarihan at ng ehekutibo at hudikatura bilang co-equal o magkapantay na sangay ng gobyerno. Sa ilalim ng nasabing doktrina, ang korte lamang ang may kapangyarihang magsabi kung saan dapat ikulong ang isang hinatulang kriminal. 

“Hindi dapat nakikialam ang ehekutibo sa mga desisyong pinaiiral at prosesong sinusunod ng korte,” sabi ni Salonga. 

Ayon naman sa grupong Codal (Counsels for the Defense of Liberties), nilabag din ni Pangulong Arroyo ang Seksyon 13 ng Konstitusyon sa pagpayag na idetine sa embahada ng US si Smith, lalo pa’t ito ay nahatulan na. Nakasaad sa nasabing probisyon na sinumang gumawa ng karumal-dumal na krimen ay hindi maaring makapagpiyansa o ipangalaga sa awtoridad ng iba (recognizance), kung malakas ang ebidensiya laban dito. 

Ngunit epektibong pinakawalan na ng gobyernong Arroyo ni Smith. Sa kabila ng pagkakahatol sa karumal-dumal na krimen ng panggagahasa, inilipat si Smith sa embahada ng US, isang dayuhang teritoryo na hindi napapasailalim sa hurisdiksyon ng mga korte ng bansa, sabi ni Atty. Neri Colemares, tagapagsalita ng Codal.  

Idinagdag naman ni Taňada na labag din ang hakbang ng gobyerno sa Seksyon 1  ng Bill of Rights sa Konstitusyon, kung saan nakasaad na dapat makatamasa ng equal protection of the law o pantay na pagtrato sa ilalim ng batas ang mga mamamayang Pilipino. Sa pagsuko ng Pilipinas sa kustodiya ni Smith, pinagkalooban umano ito ng espesyal na pagtrato.

“Bakit iba ang pagtrato sa mga Pilipino sa sarili nating bansa? Dito kung may conviction (hatol), pasok ka na sa kulungan eh,” aniya sa panayam ng PINOY WEEKLY. 

Nagkakaisa ang mga dalubhasa sa batas, ang Konstitusyon ang pinakamataas na batas sa bansa at hindi maaring sapawan kahit ng isang tratado katulad ng VFA.  

Di maiiwasang pagrepaso sa VFA  

Dahil sa inaning galit ng paglipat ng kustodiya ni Smith, nangako ang Malacaňang na rerepasuhin ang VFA. Ngunit katulad na yata ng nakagawian, umatras ito matapos ihayag ng tagapagsalita ng embahada ng US na hindi pabor ang gobyerno ng Amerika sa pagrepaso ng kasunduan.  

Ayon kay Amado Valdez, dekano ng University of the East School of Law at dating executive director ng VFA Commission, hindi kataka-takang tumanggi ang US na repasuhin ang isang kasunduan na pumapabor sa kanya. Sa panayam ng PINOY WEEKLY, sinabi ni Valdez na mas kailangan ng US ang VFA para masigurong nananaig ang kanilang lakas-militar sa Gitnang Silangang Asya.

Itinuturing ni US President George Bush ang Pilipinas bilang isang pangunahing estratehikong alyado sa “giyera kontra-terorismo.” Bagaman ipinagmamalaki ng gobyernong Arroyo ang ayudang-militar mula sa US, hindi umano ito ganoong kalaki at hindi nagdudulot ng inaasahang pagmomodernisa sa Armed Forces of thePhilippines.  “Nagagamit nila (US) ang teritoryo natin pero wala naman tayong nakukuhang financial gains. Nagagasgas lang ang ating teritoryo at soberanya. Ginagamit na rest and recreation ang ating mga kababaihan,” aniya. 

Naniniwala si Valdez na dapat galangin ng gobyerno ng US ang hiling ng gobyerno ng Pilipinas na repasuhin ang VFA. Ngunit hindi man pumayag ang Amerika, may obligasyon pa rin umano si Pangulong Arroyo na iutos ang isang indipendiyenteng pagrepaso sa VFA. Hindi lang dapat saklawin ng pagrepaso ang mga makaisang-panig na probisyon ng kasunduan, kundi maging ang pangangailangan ng presensiya ng mga sundalong Kano sa bansa, dagdag ng dekano. 

Maraming sektor ng lipunan ang naniniwalang mapangwasak na panghihimasok-militar ang dulot ng presensiya ng mga sundalong Kano sa bansa. Kabilang na dito ang grupong pangkababaihang Gabriela, na dismayado sa anunsiyo ng gobyernong US na magpapatuloy ang Balikatan, ehersisyong militar ng US at Pilipinas, matapos na unang iniatras. 

Ayon kay Emmi de Jesus, pangakalahatang kalihim ng Gabriela, malinaw na ipinagsuhol ng gobyernong US ang Balikatan para maibalik sa kanilang kustodiya si Smith.

“Wala naman talagang mabuting idudulot ang Balikatan sa mga kababaihan. Ginagamit lang ito ng gobyernong Arroyo supilin ang pakikibaka ng mga mamamayang Pilipino,”aniya. 

Muli namang kukuwestiyunin sa Korte Suprema ang konstitusyunalidad ng VFA. Sa panayam ng PINOY WEEKLY, sinabi ni Prop. Harry Roque, eksperto sa batas internasyunal at isa sa mga abogado ni Nicole, na nakatakda silang magsampa nina Salonga at Taňada ng panibagong petisyon sa Korte Suprema. 

Noong 2000, nagdesisyon ang Korte Suprema na konstitusyunal ang VFA. Ito ay sa kabila ng mga kuwestiyon hinggil sa paglabag nito sa Saligang Batas na nagsasabing maaari lamang bumisita ang mga dayuhang tropa kung may kasunduang kikilalaning tratado ng parehong bansa.  Ang VFA ay tratado para sa Pilipinas dahil pinagtibay ng Senado, ngunit executive agreement o kasunduang ehekutibo lamang para sa US.  

Ayon kay Roque, sa pagkakataong ito, igigiit nila na labag sa Rules of Court o mga batas ng korte ang VFA batay sa kung papaano ito inunawa at ipinatupad ng gobyernong Arroyo sa Subic rape case.  

Pagsiklab ng patriyotikong protesta  

Samantala, sinabi ni Deputy Minority Leader Rep. Satur Ocampo na nagpapakatuta si Pangulong Arroyo sa US para manatili ang suporta ng pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig sa kanyang di-popular na pamumuno. Ngunit sa halip na pagtibayin ang hawak sa kapangyarihan, umano’y pabibilisin lamang ng ginawang pagbenta sa soberanya ng bansa ang pagpapatalsik ni Arroyo sa puwesto. 

“Sisindihan nito ang mga patriyotikong protesta sa buong bansa. Naghuhukay lamang ng mas malalim na libingan si Pangulong Arroyo dahil sa aktong nakadagdag sa kanyang pagsisinungaling, pandaraya, pagnanakaw, at pamamaslang,” aniya. 

Malinaw na hindi na lamang hustisya para sa biktima ng panggagahasa na si Nicole ang inaasam makamtan sa pag-usad ng
Subic rape case. Lumawig na ang kaso. Ang umano’y ginahasa, batas at kasarinlan; ang itinuturong salarin, mismong Pangulo ng bansa; ang hahatol, taumbayan.  

Ayon nga sa nanay ni Nicole nang kapanayamin ng PINOY WEEKLY, “Inumpisahan lang namin ang laban. Ang ating mga kababayan na ang tatapos nito.”

Kronolohiya ng ‘pagpapatakas’ kay Lance Corporal Daniel Smith: 

Disyembre 4, 2006- Hinatulan ni Judge Benjamin Pozon ng MRTC (Makati Regional Trial Court) si Smith ng 40 taong pagkakabilanggo para sa panggagahasa kay Nicole noong Nobyembre 2005. Iniutos nito na pansamantalang idetine si Smith sa MCJ (Makati City Jail) hanggang magkasundo ang gobyerno ng US at Pilipinas kung saan ito ikukulong habang dinidinig ang apela ni Smith. Pinawalang-sala ni Pozon ang tatlo pang akusado na si Staff Sergeant Chad Carpentier at mga Lance Corporal na sina Keith Silkwood at Dominic Duplantis. 

Disyembre 5, 2006- Naghain ng petisyon sa MRTC ang kampo ni Smith na ilipat si Smith sa embahada ng US. Iginiit ng mga abogado ng sundalo na nakasaad sa VFA (Visiting Forces Agreement) na dapat itong manatili sa kustodiya ng
US habang inaapela ang kanyang kaso. 

Disyembre 8, 2006- Nagsumite sa korte ng kasunduan sina US Ambassador Kristie Kenney at Chief State Prosecutor Jovencito Zuno, bilang kinatawan ng kani-kanilang gobyerno, na dapat ibalik si Smith sa kustodiya ng US. Noong hapon, pinirmahan ni Department of Justice Secretary Raul Gonzalez ang parehong kasunduan. 

Disyembre 12, 2006- Ibinasura ni Pozon ang petisyon ng kampo ni Smith. Aniya, ang Pangulo o kalihim ng DFA (Department of Foreign Affairs) lamang ang may awtoridad na makipagkasundo sa US. Dagdag pa ni Pozon, hindi nararapat na kulungan kay Smith ang embahada ng US dahil wala ito sa hurisdiksyon ng korte.  

Disyembre 14, 2006- Nagsampa ng petisyon ang kampo ni Smith sa CA (Court of Appeals) na maghain ng TRO (Temporary Restraining Order) laban kay Pozon upang mailabas si Smith sa MCJ.

Disyembre 18, 2006- Hindi ipinagkaloob ng CA ang TRO at hiniling sa kampo ni Smith na hintayin ang desisyon nito hinggil sa kustodiya ng Amerikanong sundalo.

Disyembre 21, 2006- Inihayag ni Matthew Lussenhop, tagapagsalita ng embahada ng US, na ikakansela ng US ang ehersisyong Balikatan sa 2007 dahil sa tinakbo ng Subic rape case. Hindi umano masiguro ng gobyerno ng Pilipinas ang kaligtasan ng mga sundalong Kano.Disyembre 22, 2006- Iginiit ng DFA sa CA na dapat ilipat sa kustodiya ng US si Smith.

Disyembre 31, 2006- Bandang alas-11 ng gabi, inilipat si Smith mula sa MCJ patungong embahada ng US. Inako ni Department of Interior and Local Government Secretary Ronaldo Puno ang pag-uutos sa hakbang, na isinagawa umano sa gabi “para makaiwas sa trapiko.”

Enero 2, 2007- Sinampahan ng contempt of court ng kampo ni Nicole sina Smith, Puno, Gonzalez, Executive Secretary Eduardo Ermita, Presidential Legal Counsel Sergio Apostol, at jail warden ng MCJ na responsable umano sa pagpapalipat ng kustodiya ni Smith. Naghain din ng petisyon sa CA ang mga abogado ni Nicole na ideklarang pugante si Smith, awtomatikong ibasura ang apela nito, at maglabas ng warrant of arrest dito. Samantala, inamin ni Pangulong Arroyo na inutos niya ang paglipat ng kustodiya ni Smith. Inilabas din ng CA ang desisyon nito hinggil sa kustodiya ni Smith. Ayon sa CA, “moot” o wala nang saysay na husgahan pa ang usapin dahil napasakamay na ng US ang sundalo.  

Enero 5, 2007- Inihayag ni Zosimo Paredes, executive director ng VFA Commission, ang kanyang pagbibitiw sa tungkulin. Binatikos ni Paredes ang desisyon ng Malacanang na ilipat ang kustodiya ni Smith nang walang utos ng korte.  Samantala, inihayag ni Presidential Spokesman Ignacio Bunye na bukas ang Malacanang na repasuhin ang VFA dahil sa “mabubuting aral” na napulot ng gobyerno sa Subic rape case.  

Enero 6, 2007- Sinabi ni US embassy Matthew Lussenhop na “premature” o hindi pa napapanahon ang pagrepaso ng VFA dahil hindi pa tapos ang kaso ni Smith. 

Enero 7, 2007- Inilinaw ni Bunye na hindi nagmamadali ang gobyernong Arroyo na repasuhin ang VFA. Hihintayin umano nito ang basbas ng US bago umpisahan ang proseso ng pagrerepaso sa kasunduan.